De Pest in Brugge

De pest roeide een derde van de Bruggelingen uit

In één van mijn eerste blogs heb ik het al eens gehad over de pest. Ik heb dit dan gelinkt met mijn familie. Ik was eigelijk wel nieuwsgierig hoe de pest verder verliep in Brugge hierdoor ben ik nog wat extra opzoekingswerk gaan doen. Zo’n derde van de hele Europese bevolking zou het leven gelaten hebben in de eerste uitbraak van de pest-bacil Yersinia Pestis, beter bekend als de Zwarte Dood. De menselijke tol van de ziekte in Brugge, toen één van de grootste steden van Europa met meer dan 35.000 inwoners, was veel zwaarder dan tot nu toe aangenomen werd. Joren Vermeersch ontdekte perkamenten die wezen op de uitbreiding van kerkhoven in de stad en op een staat van complete chaos binnen de kerk. “Zo blijkt uit de kronieken van de Sint-Donaaskerk dat er onvoldoende priesters over waren om alle parochies te kunnen blijven bemannen”, zegt Vermeersch. “Opvallend ook was dat er voor het pestjaar 1349 uitzonderlijk geen stadsrekening bewaard is. Het zijn duidelijke tekenen aan de wand van rampzalige sterfte.”

Begin en einde van de pest

De drukke activiteiten die het Brugse stadsbestuur en de plaatselijke gezondheidskamer aan de dag legden, kunnen de indruk verwekken dat men in deze tweede helft van de 17e eeuw reeds aan preventieve geneeskunde deed: de gesignaleerde besmette huizen werden systematisch door de rodemeesters onderzocht, de aangetaste personen werden ofwel in de afzonderingsplaats ter Stedevyver (pesthuizen) ondergebracht of ten huize onder strenge bewaking gesteld ten einde alle contact met gezonde burgers te vermijden en de huizen waar de pestlijders verbleven werden duidelijk aangetoond door het aanbrengen van twee witte gekruiste pestroeden. Diezelfde huizen dienden daarbij grondig gezuiverd vooraleer ze opnieuw toegankelijk werden verklaard. Een aantal feiten wijzen er evenwel op dat men al deze grootscheepse activiteiten eerst aanpakte wanneer de zieke in de maand april 1666 reeds ruime verspreiding kende. De eerste stadstoelage tot onderhoud van de arme, thuis of op de Stedevijver, gedetineerde pestlijders dateert van mei 1666. De betalingen tot uitrusting en onderhoud van de rodepater begon ook in mei van dit jaar zoals trouwens ook de uitkering der salarissen van de rodemeesters, rode vroedvrouwen, reeuwsters, stedegarson, schadebeletters en Cellebroeders. De eerste inspectietocht van de leden van de Brugse Gezondheidskamer naar de Pesthuizen - de traditionele afzonderingsplaats, ook Stedevijver genoemd, gelegen op het Magdalenaveld, geschiedde de 20 mei 1666(6). Vóór deze datum werden de pestlijders tijdelijk op andere plaatsen afgezonderd zoals ‘de binnensinghels inde cortegaerde aen St. Eloois bollewerck’ of ‘inde cortegaerde ant Minnewaeter’; verder ‘aen 'twaeterhuus’ of ‘tusschen Ghent- en Kruyspoorte’ en ‘aen deselpoorte en ande Speypoorte’. Vanaf juni 1666 evenwel worden praktisch alle pestlijders die in de overbrenging toestemden, in de Pesthuizen ondergebracht en was de medische staf en het personeel voor bewaking en toezicht aangesteld. Tenslotte dient nog vermeld dat de eerste gebedsoefeningen en ‘bedinghen’ tegen de pest vanaf halfmei 1666 werden georganiseerd.Het officieel einde kan men plaatsen op O.L. Vrouw Lichtmis - 2 februari - 1667 toen rodemeesters, rodepaters en een groot deel van het bijkomende personeel hun rode pestestok offerden aan het beeld van O.L. Vrouw van de Zeven Weeën in de Brugse St. Salvatorskerk. Vóór die datum echter was reeds een deel van het bezoldigd personeel zoals stedegarsons en schadebeletters ontslagen.

Benamingen tijdens te pest

De rodemeesters

In de hogergenoemde pestrekeningen staan de namen opgetekend van een vijftal ‘roomeesters’ die te Brugge in 1666 hebben gewerkt. Deze bezoldigde rodemeesters genoten benevens hun wedde van £ 8 per maand, ook gratis huisvesting en kledij. Zij beschikten daarbij over een gratis rijdier - een paard - plus voeder, tuigage en hoefsmidkosten, alsook ieder over één man (of vrouw) dienstpersoneel. Hun voornaamste taak bestond erin de talrijke gesignaleerde gevallen ten huize te bezoeken, de ziekte vast te stellen, de nodige geneesmiddelen te verstrekken, de pestlijders tot evacuatie naar de Stedevijver te bewegen en bij de beëindiging van de ziekte het woonhuis ‘zuiver’ te verklaren. Daar zij de enige personen waren die de getroffen woningen mochten bezoeken, keerden zij ook de vastgestelde weekvergoedingen uit.

De rode vroedvrouwen

Deze vrouwen werden aangesteld om zowel in de Pesthuizen bij de geëvacueerde pestlijders als de thuisgebleven zwangere vrouwen in de als besmet verklaarde huizen bij de geboorte bij te staan. De namen van de beide rode vroedvrouwen zijn ons uit de pestrekening bekend. Vooreerst Elisabeth Springhers die begin mei 1666 in dienst trad. Zij trok een maandgeld van £ 6. Zij werkte hoofdzakelijk in de Pesthuizen op de Stedevijver en aan haar diensten werd Charles Goeddoeck als ‘cnape’ of ‘reeuwer’ toegevoegd. De materniteit in het pestevacuatiecentrum ter Stedevijver telde twaalf bedden. Maaike Kools trad in juli 1666 in functie als rodevroedvrouw tegen een maandloon van twintig gulden. Zij deed vooral in de stad dienst bij de thuisgebleven zwangere vrouwen.Beide rode vroedvrouwen bleven tot aan het einde van de pestepidemie in dienst. Elisabeth Springhers offerde, samen met ander medisch pestpersoneel, haar pestroede op Lichtmis 1667.

De reeuweghen

Deze vrouwelijke leden van de medische staf waren vooral belast met de verzorging der pestlijders(28). Hun aantal moet betrekkelijk groot zijn geweest want tien onder hen stierven in die korte tijd aan de pest. Uit de pestbescheiden is het niet erg duidelijk onder welk statuut ze leefden noch tegen welke vergoeding ze werkten. Een paar maal worden er voor hen logieskosten betaald.

Weetje

Joren Vermeersch uit Brugge heeft een boek geschreven over de pest. De titel is '1349, Hoe de zwarte door Vlaanderen en Europa veranderde.' het boek is te koop in de betere boekhandel voor 22,50 en is inmiddels aan zijn tweede druk bezig.

Bron:

https://www.hln.be/de-krant/de-pest-de-grootste-pandemie-ooit-kostte-het-leven-van-1-op-de-3-vlamingen-in-amper-3-maanden-tijd~a8a90c73/

https://www.dbnl.org/tekst/_bie001197401_01/_bie001197401_01_0074.php

https://www.hln.be/in-de-buurt/brugge/-de-pest-roeide-een-derde-van-de-bruggelingen-uit-joren-vermeersch-schrijft-boek-over-de-zwarte-dood~a8860c39/